Ακολουθεί ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Μπακούνιν θεός και κράτος. Ο διαχωρισμός του κειμένου έγινε από εμένα, δεν υπάρχει σαν ξεχωριστό κεφάλαιο και, συνεπώς ίσως διαταράσσει λίγο τη συνοχή του βιβλίου. Σε κάθε περίπτωση μου φάνηκε μια ενδιαφέρουσα άποψη για την επιστήμη αλλά και του αρνητές της. Είναι επίκαιρο γιατί ειδικά εν μέσω πανδημίας η επιστήμη συχνά ξεχειλώνεται για να υποστηριχθούν διάφορες πολιτικές επιλογές.

Η ψηφιοποίηση έγινε με το πρόγραμμα ocr Tesseract. Τυχόν λάθη ενδεχομένως να αφορούν την οπτική αναγνώριση και να μην υπάρχουν στο πρωτότυπο.

...

Στη σχἐση του µε τους φυσικοὺς νόμους, µία µόνο ελευθερία εἶναι δυνατή για τον ἀνθρώπο -- να τους αναγνωρίζει και να τους εφαρμόζει σε ὁλο και µεγαλύτερη κλίμακα, εναρμονιζόµενος µε το σκοπὀ της συλλογικής κι ατοµικἠς χειραφέτησης ἡ εξανθρωπισμού, που επιδιώκει. Οι νόμοι αυτοὶ, μόλις αναγνωριστούν, ασκούν µια εξουσίἰα που ποτὲ δεν αμφισβητεί η μάζα των ανθρώπων. Πρέπει, λογουχάρη, να εἶναι κανεἰς κατά βάθος ἡ ηλίθιος ἡ θεολὀγος, ἡ τουλάΧιστον µεταφυσικός, νοµοµαθής ἡ αστὸς οικονομολόγος για να εξεγερθεἰ ενάντια στο νόµο που λὲει ότι δυο φορές το δύο ἰσον τέσσερα. ᾿Η πρἑπει να έχει µεγάλη πὶἰστη για να φανταστεὶ ὅτι η φωτιά δε θα τον κάψει ἡ ὅτι το νερό δε θα τον πνἰξει εκτός πια κι αν σκαρφιστεὶ κάποιο τἐχνασµα που κι αυτό µε τη σειρἁ του θᾳ βασἰζεται σε κἀποιον ἆλλο φυσικό νόμο. Οι εξεγἑέρσεις ὁμωώς αυτὲς, ἡ μάλλον αυτὲς οι απὀπειρες ἡ ηλίθιες φαντασιώσεις µιας αδύνατης εξέγερσης, εἶναι σπἁνιες εξαιρέσεις διότι, γενικἀ, μπορούμε να πούμε ὅτι η μάζα τὼν ανθρώπων, στην καθηµερινἠ τους ζωή, παραδέχεται την κυριαρχία της κοινής λογικής -- του αθροϊσµατος, δηλαδή, τών γενικά αναγνώρισμένων φυσικών νόμων -- σχεδὀν απόλυτα.

Το δυστύχημα εἶναι ὅτι πολλοί φυσικοἰ νόμοι που έχουν ἠδηεπικυρωθεὶ απ᾿ την επιστήµη, δεν εἶναι ακόµα γνωστοί στις μάζες, Χάρη στην... επαγρύπνηση τὼν εντεταλμἐνων κυβερνήσεων που υπάρχουν, ὁπως ξέρουμε, µόνο για το καλὀ τών λαών. Υπάρχει ακόµα µια ἄλλη δυσκολἰα, δηλαδή, το ότι το µεγαλύτερο µέρος τὼν Φυσικὠν νόμων που συνδἑονται µε την ανάπτυξη της ανθρώπινης κοινώνίας και που εἶναι εξίσου απαραϊτητοι, αμετάβλητοι και µοιραίοι µε τους νόμους που κυβερνάνε το φυσικό κόσµο, δεν έχουν ακόµα επαληθευτεί κι αναγνωριστεί απ᾿ την ἴδια την επιστήµη.

Όταν τους αναγνωρίσει η επιστήµη και περάσουν, διαμέσου ενός εκτεταµένου συστήµατος λαϊκής εκπαϊδευσης κι επιμόρφωσης απ᾿ την επιστήµη στην κοινἠ συνείδηση, τότε το πρόβλημα της ελευθερἱας θα έχει οριστικἁ λυθεὶ. Ακόμα κι οι πιο στενοκέφαλες αρχές, θα πρέπει να παραδεχθούν ὅτι δεν θα υπάρχει καμιά ανάγκη εἶτε πολιτικἠς οργάνώσης εἶτε διακυβέρνησης εἶτε νομοθεσίας, 3 πράγματα που, εἶτε πηγάζουν απ᾿ τη θέληση του μονάρχη, ἡ απ᾿ την ψήφο ενός κοινοβουλἰου εκλεγμένου µε καθολικἠ ψηφοφορία᾿ θα έπρεπε να συμμορφώνονται µε το σύστημα των φυσικών νόµων -- πράγμα που ποτὲ δεν συνέβηκε οὗτε πρὀκειται ποτέ να συμβεί -- και που εἶναι πάντοτε εχθρικἁ και μοιραία για την ελευθερία τῶν μαζών, απ᾿ το ἴδιο ακριβώς το γεγονός ότι επιβάλλουν στις μάζες ἑνα σύστημα εξωτερικὠν κι επομένως δεσποτικὠν νόμων.

Η ελευθερία του ανθρὠπου συνίσταται αποκλειστικά στο εξής: στο ὅτι υπακούει στους φυσικούς νόμους, επειδή ο ἰδιος τους αναγνώρισε σαν τέτοιους κι όχι επειδἠ του έχουν επιβληθεί απἐξω, απὀ µια οποιαδήποτε εξωτερική θέληση, θεϊκή ἡ ανθρώπινη, συλλογική ἡ ατομική.

Φανταστείτε µια ακαδημἰα επιστημόνων, που να έχει σα µέλη της τους πιο επιφανεὶς εκπροσώπους της επιστήµης᾽ υποθέστε ότι η ακαδημία αυτή ἔχει αναλάβει τη νοµοθεσία και την οργάνωση της κοινώνίας᾽ στρὠνεται, λοιπόν, στη δουλειά, κι εμπνεάµενη µόνο απ᾿ την πιο αγνή αγάπη για την Αλήθεια, θεσπίζει τους νόμους εκείνους µονάχα που εναρμονίζονται τέλεια µε τις τελευταίες ανακαλύψεις της επιστήμης. Εγὠ, λοιπὀν, απ᾿ τη μεριά µου, υποστηρϊζω ὁτι µια τέτοια νομοθεσία και µια τέτοια οργάνωση θα εἶναι σίγουρα τερατουργἡµατα, κι αυτό για 2 λόγους: πρὠτον, γιατί η ανθρώπινη επιστήµη εἶναι πάντοτε κι αναγκαστικἁ ατελἠς και γαιτὶ, αν συγκρίνουμε όσα έχει ανακαλύψει µε όσα μένουν ακόµα ν᾿ ανακαλύψει, οφείλουμε να οµολογήσουμε ὅτι η επιστήµη αυτή εἶναι ακόµα στα σπάργανα. Επομένως, αν προσπαθούσαµε σήµερα να επιβάλλουµε στην πρακτική ζωή των ανθρώπων τόσο τη συλλογική ὁσο και την ατοµική, ἑναν αυστηρό κι αποκλειστικὀ εναρμονισμὀ µε τα τελευταία δεδοµένα της επιστήµης, θα καταδικάζαµε την κοινωνία καθώς επίσης και τα άτοµα, σ᾿ ἑνα μαρτύριο στο κρεβάτι του Προκρούστη που πολύ σύντομα θα κατἐληγε στο δισμελισμὀ και την κατἀπνιξή της, καθώς η ζωή παραμένει πάντα κάτι άπειρα σημαντικότερο απ᾿ την επιστήμη.

Ο δεύτερος λόγος εἶναι ο εξής: µια κοινωνία που θα υπάκουε στη νομοθεσία που θεσπἰστηκε απὀ µια επιστηµονική ακαδημία, όχι επειδἠ θα καταλάβαινε η ἴδια τον ορθολογικὀ χαρακτήρα της νομοθεσίας αυτής (οπότε η ακαδημία δεν θα εἶχε καν λὀγο ὕπαρξης) αλλά επειδή η νομοθεσία αυτή, θεσπιζόµενη απ᾿ την ακαδημία, θα της επιβαλλόταν στ᾽ ὀνομα µιας επιστήµης την οποία σεβόμαστε και θαυμάζουµε χωρὶς να την καταλαβαϊΐνουμε -- µια τέτοια κοινωνία δε θα ἦταν κοινωνία ανθρώπων αλλά θηρἰων. Θα ἦταν µια επανέκδοση εκείνων των ιεραποστολών της Παραγουάης που τόσον καιρὀ υποτάσσονταν στη διακυβέρνηση των Ιησουϊτών. Κι επιπλέον, πολύ σύντομα, και χωρίς καμιά αμφιβολία, θα ξέπεφτε στο ἔσχατο στάδιο της ηλιθιότητας.

Ὑπάρχει όμως και ἑνας τρίτος λόγος που κάνει αδύνατη µια τέτοια διακυβέρνηση, δηλαδή, το ὁτι µια επιστηµονικἡ ακαδημία που θα περιβαλλόταν µε µια απὀλυτη, ας πούμε, κυριαρχία ακόµα κι αν αποτελείται απὀ τους πιο επιφανεὶς ανθρὠπους θα καταλἠξει αναπόφευκτα και σύντομα στην ηθικἠ και πνευµατικἡ διαφθορά. Κάπως ἔτσι εἶναι, ἀλλωστε, η ιστορία ὁλὼν τὼν ακαδημιών, ακόµα και σήµερα, µε τα ελάχιστα προνόμια που τους επιτρέπεται να ἐχουν. Η µεγαλύτερη επιστηνοµικἡ µεγαλοφυὶα απ᾿ τη στιγµή που θα γίνει ακαδημαϊκός, που ϐθ᾽ αναγνωριστεί επίσηµα σα σο φὸός, περιπίπτει στη νωθρότητα. Χάνει τον αυθορμητισμό του, την επαναστατική τὀλμη του, και κείνη την ανήσυχη κι ατίθαση ενεργητικότητά του, που χαρακτηρίζει τις μεγαλύτερες µεγαλοφυϊες και τις καλεί να καταστρέφουν τον παλιὸ κώσμο που γκρεμἰζεται και να βάλουν τα θεμέλια του καινοὺργιου. Κερδίζει, αναμφισβήτητα σε χρησιμότητα, ευγένεια και σε ὦΦελιμιστικἡ και πρακτική σοφία, ὁτι χάνει σε δύναμη σκέψης. Με µια λέξη, διαφθείρεται.

Κάθε προνομιούχα θέση, κάθε προνόμιο, έχουν σαν ιδιαΐτερο γνώρισµα το ὅτι σκοτώνουν το πνεύμα και την καρδιά των ανθρώπων. Ο προνομιούχος άνθρωπος, εἶτε πολιτικά εἶτε οικονομικά, εἶναι ἑνας ἀνθρωπος διεφθαρμένος στην καρδιά και το πνεύμα. Κι αυτός εἶναι ένας κοινωνικός νόμος που δεν δέχεται καμιά εξαίρεση και που εἶναι εφαρμόσιµος τόσο σε ολόκληρα έθνη ὁσο και σε τάξεις, ομάδες κι ᾱτοµα. Είναι ο νόμος της ισότητας, της ύψιστης προὐπόθεσης του ανθρώπινου και της ελευθερίας. Ο κύριος σκοπὸς αυτής της πραγµατείας εἶναι να δείξει αυτή την αλήθεια σ΄ όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης ζωής.

Ένα επιστημονικὀ σώμα στο οποίο θα εἶχαν εμπιστευθεὶ τη διακυβέρνηση της κοινωνίας, πολύ σύντομα θα κατέληγε να µην αφοσιώνεται πια στην επιστήµη, αλλά σε µια τελείως διαφορετική υπόθεση᾽ κι η τελευταία, ὁπως στην περίπτωση όλων των κατεστημένων εξουσιών, θα ἦταν η ἴδια της η αυτο-διαιώνιση, κάνοντας την κοινωνία που του έχει εμπιστευθεί την τύχη της, όλο και πιο ηλίθια και, συνακόλουθα, να έχει μεγαλύτερη ανάγκη τη διακυβέρνηση και την καθοδἠγησἡ τους.

Αυτὸ που ισχύει, όμως, για τις επιστημονικές ακαδημίες, ισχύει και για όλες τις συντακτικὲς, και νομοθετικὲς συνελεύσεις, ακόµα κι αυτές που έχουν εκλεγεί µε καθολική ψηφοφορία, Ὅμως, η αλήθεια εἶναι ὁτι στην τελευταία περίπτωση η σύνθεση της συνέλευσης µπορεί ν᾿ ανανεωθεἰ, αυτὀ όμως δεν εμποδίζει τη δηµιουργία, µέσα σε λίγα χρόνια, ενός σώματος πολιτικών, πραγµατικἁ προνομιούχων αν όχι τυπικά, που αφιερώνοντας όλη τους τη δραστηριότητα στη διαχείριση των δημόσιων υποθέσεων µιας χώρας, σχηματίζουν, τελικά, ἑνα εἶδος πολιτικής αριστοκρατίας ἡ ολιγαρχίας. Πάρτε για παράδειγμα τις Ενωμένες Πολιτεὶες της Αμερικής και την Ελβετία.

Συνακόλουθα, δε δεχόμαστε καμιά εξωτερικἠ νοµοθεσία και καμιά κυρίαρχἰα -- καθώς, εξάλλου, η μία εἶναι αναπὀσπαστα συνδεδεµένη µε την ἄλλη κι οι δυο μαζί τείνουν να υποδουλώσουν την κοινωγία και να εξαχρειώσουν τους ἴδιους τους νομοθέτες.

Μήπως αυτό σημαϊνει ότι απορρἰπτω οποιαδήποτε αυθεντία; Ποτὲ δε µου πἐέρασε απ᾿ το μυαλό τέτοια σκέψη. Σ᾽ ότι αφορά παπούτσια, απευθύνοµαι στην αυθεντία του υποδηματοποιού΄ σ᾿ ότι αφορά σπίτια, κανάλια, σιδηροδρομικὲς γραμμές, συμβουλεύομαι τον αρχιτέκτονα ἡ τον πολιτικό μηχανικὀ. Για την άλφα ἡ τη βήτα ειδική γνώση απευθύνοµαι στον άλφα ἡ τον βήτα σοφὁ. Δε θα επιτρέψω όμως ποτὲ στον τσαγκάρη, ἡ στον αρχιτέκτονα ἡ στον οποιοδήποτε ειδικὀ να µου επιβάλλουν την αυθεντία τους. Τους ακούω ελεύθερα και µε όλο τον δέοντα σεβασμὀ για το πνεύμα, το Χαρακτήρα και τις γνώσεις τους, επιφυλασσόµενος όμως για το αναφαίρετο δικαϊωμά µου κριτικἠς κι άρνησης. Δεν αρκούμµαι στη συµβουλἠ µιας µόνο αυθεντίἰας, σ᾿ ἑναν οποιονδήποτε ειδικὀ κλάδο᾽ συμβουλεύομαι περισσότερες᾽ συγκρϊνω τις γνώμες τους και διαλέγω εκείνη που µου φαῖνεται πιο σωστή᾽ όσο σεβασμὀ κι αν τρἐφω για την τιµιότητα και την ειλικρίνεια του άλφα ἡ του βήτα ατόμου, δεν ἐχω απόλυτη εµπιστοσύνη σε κανένα. Μια τέτοια εμπιστοσύνη θα ἦταν μοιραΐα για τη λογική µου, την ελευθερία µου, ακόµα και για την επιτυχία των σκοπών μου᾽ θα µε µεταμόρφωνε, αµέσως, σε ηλίθιο σκλάβο και σε τυφλό ὀργανο της θέλησης και τῶν συμφερόντων άλλων.

Αν υποκλίνομαι μπροστά στην αυθεντία των ειδικών κι εἶμαι πρὀθυµος ν᾿ ακολουθήσω, ως ἑνα σημείο και για όσον καιρό το κρίνω απαραἱτητο, τις υποδείξεις, ακόµα και τις οδηγίες τους, αυτό συμβαίνει επειδἠ την αυθεντία τους δεν µου την επἐβαλε κανείς, οὖτε Θεός, οὖτε άνθρωπος, Διαφορετικά θα την απόκρουα µε βδελυγµἰα, στὲλνοντάς τους στο διάολο και μαζί μ᾿ αυτούς και τις συμβουλές, τις οδηγίες και τις υπηρεσἰες τους, βέβαιος πως θα μ᾿ ἐκαναν να πληρώσω πολύ ακριβά, µε την απώλεια της ελευθερἰας και του αυτοσεβασμού µου, τα ψίχουλα αλήθειας, που θα µου πρὀσφεραν ανάμεικτα μ᾿ ἑνα σωρό Ψέματα.

Ὑποκλίνομαι µπροστἁ στην αυθεντία των ειδικών µόνον επειδἠ µου το επιβάλλει η δική µου λογική. Ἔχω επἰγνώση της ανικανότητὰς µου να συλλάβω, σ᾿ όλες του τις λεπτομέρειες και τις θετικὲς του εξελίξεις, ἑνα οποιοδήποτε µεγάλο τµήµα της ανθρώπινης γνώσης. Ακόμα κι η µεγαλύτερη διάνοια δε θ᾽ αρκούσε για την κατανόηση του συνόλου. Απ᾿ αυτό απορρὲει, τόσο για την επιστήμη ὁσο και για τη βιομηχανία, η ανάγκη του καταμερισμού και του συνδυασμού της εργασίας. Ο καθένας διευθύνει και διευθύνεται, µε τη σειρά του. Συνακόλουθα, δεν υπάρχει καμιά πάγια και σταθερή εξουσία, παρά µια συνεχἠς ανταλλαγἡ, προσωρινής και πάνω απ᾿ όλα εθελοντικής καθοδήγησης και συμμόρφωσης.

Η ἴδια λογική µου απαγορεύει επίσης, ν᾿ αναγνωρίσω µια πάγια σταθερἠ και καθολικἠ αυθεντία, γιατί δεν υπάρχει καθολικός άἀνθρωπος, δεν υπάρχει, δηλαδή, κανένας άνθρωπος, ικανός να συλλάβει εκείνο τον πλούτο λεπτομερειών χωρίς τον οποίο εἶναι αδύνατη η εφαρµογή της επιστήµης στη ζωή, σ᾿ όλες τις επιστήμες, σ᾿ όλους τους κλάδους της κοινωνικής ὅραστηριότητας. Κι αν µια τέτοια καθολικότητα μπορούσε ποτὲ να υλοποιηθεί σ᾿ ἑναν άνθρωπο κι εκείνος επιθυμούσε να επωφεληθεί απ᾿ αυτὀ, για να µας επιβάλλει την εξουσία του, θα ἦταν απαραϊΐτητο να διώξουμε αυτόν τον άνθρωπο απ᾿ την κοινωνία, γιατὶ η εξουσία του θα κατέληγε αναπόφευκτα στην υποδούλώση και στην αποβλάκὠση ὁλὼν τῶν άλλων. Δεν πιστεύω ότι η κοινωνία οφείλει να κακομεταχειρἰζεται τους µεγαλοφυεὶς ανθρώπους, ὁπως έκανε ὡς τώρα οὗτε και πιστεύω όμως ὁτι πρέπει να τους καλομαθαϊνει υπερβολικά, ἡ, ακόµα χειρότερο, να τους παραχωρεί οποιαδήποτε προνόμια ἡ αποκλειστικἁ δικαιώµατα΄ κι αυτό για 3 λόγους: πρώτον, γιατί συχνά δε θα µπορεί να διακρίνει ἑναν τσαρλατάνο απὀ µια μεγαλοφυΐα, δεύτερον, γιατί διαμέσου ενὸς τἐτοιου συστήµατος προνομίων, µια μεγαλοφυἰα εὖὐκολα μεταμορφώνεται σε τσαρλατάνο, διαφθείρεται κι εξαχρειώνεται και τρίτον, γιατί ἐτσι θάταν σα να έβαζε ἑναν αφέντη πάνω απ᾿ το κεφἆλι της.

Συνοπτικἀ, αναγνωρἰζουµε, οπωσδήποτε, την απόλυτη αυθεντία της επιστήµης, επειδἠ ακριβώς το µόνο αντικείµενο της επιστήµης εἶναι η διανοητικἡ αναπαραγὠγή, όσο πιο επεξεργασμένη και συστηµατικἠ γίνεται, των φυσικών νόμων που εἶναι εγγενεὶς στην υλική, πνευματική κι ηθικἠ ζωή, τόσο του φυσικού ὁσο και του κοινωνικού κόσμου, καθώς οι δυο αυτοί κόσμοι δεν αποτελούν, στην πραγµατικότητα, παρά ἕναν και τον αυτό φυσικό κὀσμο. Ἔξω απ᾿ αυτή τη μόνη θεµιτή αυθεντία, θεµιτή επειδἠ εἶναι ορθολογικἡ κι εναρμονίζεται µε την ανθρώπινη ελευθερία, διακηρύσσουμε πως ὀλες οι άλλες εξουσίες εἶναι ψεύτικες αυθαἰρετες κι ολέθριες.

Αναγνωρίζουµε την απόλυτη αυθεντία της επιστήµης, απορρίπτουµε ὅμως την καθολικότητα και το αλάθητο του σοφού.

...